Jeśli miałbym wskazać pisarza, którego proza zrobiła na mnie największe wrażenie, to bez wahania wskazałbym na Franza Kafkę. Niemiecki Żyd mieszkający w Pradze, chudy, wiotki i przystojny, nieśmiały, grzeczny, skupiony. Zgromadziłem jego książki, dzienniki, listy już dawno – mam wszystko, wszystko również przeczytałem lata temu. Czasem tęsknię. Chciałbym odrzucić to wszystko co spływa do mnie szeroką falą nowości, te współczesne błahostki literackie, kryminały, biografie, reportaże i wrócić do zimnej prozy Franza. Mityczność tej mojej fascynacji jest też powrotem do młodości, kiedy czytało się wyłącznie klasykę, książki, które tkwią we mnie do dziś. Przeglądając blogi o książkach zastanawiam się nad gustami „recenzentów”, zanurzonych w powodzi rzeczy bezwartościowych, zachwycających się mdłymi romansami, bełkotem autorów, lichymi surogatami literackimi.
Szaloną myśl powrotu do prozy Kafki pomógł mi rozwinąć gruby, zielony tom zebranych „Opowieści i przypowieści”, który ukazał się niedawno nakładem PIW-u. Szukając najlepszej opcji zakupu tego zbioru, natrafiłem na niebieską okładkę biografii Franza i lekko skonsternowany, postanowiłem ją również zakupić. Już w drodze z księgarni, trzymając w rękach książkę Klausa Wagenbacha, poczułem dziwaczny niepokój. Książka wydawała mi się znajoma, odnajdywałem w pamięci ten kolor, kształt liter na okładce, znajome wnętrze z fotografiami. Oczywiście, że tak – miałem już tę pozycję w swoich zbiorach – ukazała się w 2006 roku. Wtedy zapewne ją jedynie szybko przerzuciłem, przeczytałem pobieżnie, po łebkach, bo można ją tak potraktować, gdyż jest skromna, łatwa w czytaniu, doskonała dla kogoś, kto dopiero Kafki chce się nauczyć, kto nie wgryzał się w Dzienniki, nie widział na oczy „Listów do Mileny”, a o Listach do Felicji” tylko słyszał od starszego kolegi.
Napisałem dziesięć lat temu recenzję tej biografii i zachwycony nie byłem. Teraz jestem w stanie troszkę zmienić swoje zdanie, niewiele, ale jednak złagodniałem w ocenie – warto czasem takiego bryka przerzucić w leniwą niedzielę, zamiast ślizgać się po prozie w kolorowych okładkach, na których kwiaty, porcelanowe kobiety o pszenicznych włosach, albo klasyczne dworki ze zwisającym nad kominem napisem: miłość.
A poniżej recenzja sprzed dekady. Wydaje się, że to było wczoraj; czytałem wówczas Listy Witkacego do żony, „Splendor” Nabokova czy Simenona. (Fefone gdzie jesteś?)
„Franz Kafka” Wydawnictwo Nisza 2006 kosztowało 36 zł. Zapłaciłem za turkusową okładkę na której charakterystyczny napis literami z atramentu czarnego, w stylu słynnych rysunków Kafki. Jaki był pomysł na ta książkę to ja nie wiem, bo średnio fanatyczny miłośnik mógł to napisać bez większego wysiłku, więc może po prostu trzeba było podrzucić kolejną książkę dla wygłodzonych fanów. Czytałem gdzieś, że to biografia od dawna oczekiwana i już widzę, że to zwykły chwyt poniżej pasa wydawców, którym już nikt nie wierzy. Jaki trzeba mieć pomysł na Kafkę, w jaką atmosferę wejść żeby cokolwiek uchwycić? Powielić listę faktów potrafi średnio sprawny rzemieślnik, więc jeśli miała to być kolejna pozycja dla nowicjuszy to po co ja to kupowałem. Dzisiejszy odbiorca Kafki jeśli ma 20 lat, to już interpretuje zupełnie odmiennie to dzieło, zanurzony w świecie który przekręcił się o 180 stopni, tylko nie wiadomo w którą stronę. Znane fakty, pospolite zdjęcia, widokówki starej Pragi i ten turkusowy kolor w czarno-białej rzeczywistości świata Procesu. Bo Kafka jest na pewno czarny jak obcisły garnitur, który nosił, jak noce kiedy pisał, jak cisza, która przewraca każdego, kto chciałby prześlizgnąć się obok. Uroda tej książki nie musi być dysonansem, ale jeśli jej treść jest banalna to właśnie nałożenie się tych cech powoduje, że przestajemy ufać autorowi. I najgorsze co może spotkać czytelnika, czyli ostatnie 30 stron książki, gdzie niczym laurka opinie wielkich tego świata o Kafce, sprowadzające cały ten tomik do jakiejś czytanki dla przypadkowych gości. Więc po co panowie, po co nam to wrzuciliście do ogródka, po co w to upalne lato sprawiacie zawód nielicznym fanatykom?
Kupowanie książek to przyjemność z którą mało co można porównać – samo czytanie często rozczarowuje, denerwuje i potrafimy jak Żeromski odrzucić daleko w zboże Dostojewskiego. Kupowanie Kafki, kupowanie o Kafce, kupowanie obietnicy Kafki może zrekompensować to, co stanie się później, czego wszystkim serdecznie życzę.